Απολύσεις, ανεργία, αναλγησία; (της Αντιγόνης Λυμπεράκη*)

Είναι σίγουρο ότι η πολιτική συζήτηση τις επόμενες εβδομάδες θα επικεντρωθεί στις ομαδικές απολύσεις. Ηδη, όλοι θυμίζουν ότι είναι γενικώς υπέρ των νέων θέσεων εργασίας και κατά της ανεργίας. Ολοι ομονοούν να καταριούνται την τρόικα για ανάλγητες και λανθασμένες θέσεις για κάτι που θεωρούν ασυζητητί προφανές. Ομως, αν κοιτάξουμε λίγο πιο έξω, τα πράγματα περιπλέκονται: Ακόμη και Γάλλοι οικονομολόγοι αναφέρουν σε πανεπιστημιακά εγχειρίδια πως για να αυξηθεί η απασχόληση πρέπει να χαλαρώσουν τα εμπόδια στις απολύσεις. Ολοι οι διεθνείς οργανισμοί εντοπίζουν τις ασφυκτικές ρυθμίσεις ως εμπόδιο στην απασχόληση. Εξηγούμε την αντίφαση συνήθως λέγοντας ότι κακοί άνθρωποι (σαν την τρόικα) προβαίνουν σε κακές σκέψεις. Μήπως όμως, αντί άλλης «ελληνικής ιδιαιτερότητας», έχουμε απλώς άρνηση να κατανοήσουμε πώς λειτουργεί η οικονομία και η αγορά εργασίας;

Στην Ελλάδα καταριόμαστε την ανεργία, εφαρμόζοντας πολυδάπανες πολιτικές για την καταπολέμησή της. Ομως, ακόμα και στις καλές εποχές, μόνο φτωχά αποτελέσματα είχαμε. Οσο πιο ακτιβιστική η πολιτική κατά της ανεργίας, τόσο πιο επίμονη η αδυναμία να δημιουργηθούν ανθεκτικές θέσεις εργασίας. Κραυγαλέο παράδειγμα το ελληνικό jobless growth πριν από την κρίση. Οι ενδείξεις αυτές δεν φαίνεται να πτοούν τους εσωτερικούς σχολιαστές. Αποσιωπούν μια απλή σκέψη – τον ελέφαντα στο δωμάτιο. Αν η ανάκαμψη δημιουργεί θέσεις εργασίας με τον ίδιο ρυθμό του 2000, τότε οι σημερινοί νέοι άνεργοι θα προλάβουν να συνταξιοδοτηθούν κατευθείαν από την ανεργία.

Αναζήτηση λίγο βαθύτερα στα οικονομικά της εργασίας ίσως άνοιγε τα μάτια όλων.

Κάθε μέρα στις ΗΠΑ καταστρέφονται και δημιουργούνται περίπου 90.000 θέσεις εργασίας. Στις οικονομίες του ΟΟΣΑ, περίπου 15% των θέσεων εργασίας καταργούνται και ξαναδημιουργούνται κάθε χρόνο. Η διαδικασία «δημιουργικής καταστροφής», η συνεχής αναδιάταξη των θέσεων εργασίας, είναι ο τρόπος με τον οποίο οι οικονομίες της αγοράς δημιουργούν πλούτο. Ετσι αυξάνεται η παραγωγικότητα και έχουμε ποιοτική ανάπτυξη. Στις καλές εποχές, οι νέες θέσεις εργασίας που δημιουργούνται είναι περισσότερες από αυτές που καταστρέφονται. Στις κακές εποχές συμβαίνει το αντίθετο. Στην Ελλάδα γνωρίζουμε ότι η καταστροφή θέσεων έχει απογειωθεί (υπάρχουν πολλοί άνεργοι που μένουν καιρό χωρίς δουλειά). Δεν είναι εξίσου γνωστό ότι ο μηχανισμός δημιουργίας θέσεων εργασίας είναι ιδιαίτερα ασθενικός. Το ισοζύγιο κλείνει υπέρ της ανεργίας, όχι τόσο επειδή υπάρχουν απολύσεις, αλλά επειδή δεν δημιουργούνται δουλειές να απορροφήσουν τους απολυόμενους. Εκεί μπαίνουν στην εικόνα οι θεσμοί της αγοράς εργασίας.

Η προστασία της απασχόλησης προσπαθεί να μετριάσει τις απώλειες που συνεπάγεται η συνεχής ανασύνταξη της εργασίας. Αυτό μπορεί να γίνει με δύο τρόπους: φρενάροντας τις απολύσεις, ή υποστηρίζοντας την αναζήτηση εργασίας από τους ανθρώπους που χάνουν τη δουλειά τους – με κατάλληλα επιδόματα ανεργίας και άλλα. Η επιλογή είναι: Προστατεύεις καρέκλες ή ανθρώπους;

Το κρίσιμο σημείο είναι ότι, αν δυσκολέψεις πολύ τις απολύσεις, τότε βάζεις φρένο και στις προσλήψεις. Μια τέτοια πολιτική παρεμβαίνει (μόνο βραχυχρόνια), και μάλιστα παρεμβαίνει υπέρ όσων έχουν ήδη δουλειά. Το κόστος το πληρώνει αρχικά η απόδοση της επιχείρησης, αλλά στην πραγματικότητα επιβραδύνεται η δημιουργία νέου πλούτου και περιορίζεται η ευκαιρία άλλων να εργαστούν. Αν κάποιος σχεδιάζει μια ριψοκίνδυνη επένδυση, θα την ξανασκεφτεί όταν πρέπει να κρατήσει το εργατικό δυναμικό ακόμη και αν αποτύχει. Αν, αντιθέτως, αντί για τις θέσεις εργασίας επιλέξεις να προστατέψεις τους ανθρώπους, τότε συμβάλλεις στην ταχύτερη ανανέωση του παραγωγικού δυναμικού, που στη συνέχεια μεταφράζεται στη δημιουργία νέου πλούτου και νέων θέσεων εργασίας. Ετσι βρίσκουν δουλειές οι σημερινοί άνεργοι.

Αλλά δεν είναι μόνο η απασχόληση. Είναι και η ποιότητα της ανάπτυξης. Στη διαδικασία ανανέωσης (που πρωτοανέφερε ο Σουμπέτερ πριν από 80 χρόνια), οι επιχειρήσεις αλλάζουν συνεχώς προκειμένου να ανταγωνιστούν. Ολοι οι κλάδοι, ακόμη και οι δύοντες, συνεχώς καταστρέφουν και δημιουργούν θέσεις εργασίας. Η παραγωγικότητα αυξάνεται και νέος πλούτος δημιουργείται με την ανακατανομή απασχόλησης μεταξύ επιχειρήσεων, τη δημιουργία νέων, αλλά και την καταστροφή άλλων. Οπως μας δείχνουν οι έρευνες, το μισό της αύξησης της παραγωγικότητας στη βιομηχανία της Αμερικής στις δεκαετίες του 1980 και του 1990 οφείλεται εκεί.

Επιστρέφοντας, λοιπόν, στο αρχικό ερώτημα, η λογική απελευθέρωσης των απολύσεων είναι για να μπορούν να δημιουργηθούν νέες δουλειές, όταν επιτέλους έρθει η ανάκαμψη. Στην επιλογή μεταξύ του να προστατεύουμε αυτούς που έχουν θέσεις εργασίας ή αυτούς που δεν έχουν, προκρίνει η άποψη αυτή την προστασία των ασθενέστερων. Ετσι, εξάλλου, κάνουν και χώρες γνωστές για την αναλγησία τους όπως η Δανία και η Σουηδία.

Η απελευθέρωση των απολύσεων είναι (σύμφωνα με κάποιους «κακούς») τμήμα μιας μόνο απάντησης σε ένα ερώτημα που θα έπρεπε να μας αγχώνει όλους: Πώς να εξασφαλίσουμε αύριο δουλειά σε όσους την χρειάζονται; Χωρίς να τους διορίσουμε στο Δημόσιο, εννοείται.

Στην Ελλάδα όταν δεν μας αρέσει η απάντηση, προτιμάμε να αποφεύγουμε το ερώτημα. Επειτα από 5 χρόνια κρίσης και απωλειών, οφείλουμε, επιτέλους, να ξεφύγουμε από ιδεοληψίες και να αντικρίσουμε τα προβλήματα, είτε μας αρέσουν όλες οι απαντήσεις είτε όχι.

* Καθηγήτρια Οικονομικών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

πηγή: kathimerini.gr